تربیت فرزند مسئولیت پذیر

این واقعیت مهمی است که غالب والدین، تربیت فرزند مسئولیت پذیر یکی از دغدغه هایشان است.

یکی از مراجعینم که یک پسر شش ساله دارد، در اولین جلسه حضورش در کلینیک به من گفت: ((گمان می کنم مادر خوبی نبوده ام و به اشتباه، مادری کردن را با حمایت بیش از اندازه اشتباه گرفته ام)). او در حالی که به دنبال یافتن ریشه اشتباهاتش و نحوه اصلاح آن ها در تعامل با فرزندش بود، گفت: ((پسرم بچه بسیار نا منظمی است و اتاق و وسایل شخصی اش همیشه به هم ریخته است. من و پدرش روزی چندین بار به فرزند مان تذکر می دهیم که مسئولیت پذیر باشد و به نظم شخصی خودش کمی بیشتر دقت کند. اما در بیشتر مواقع، این اشاره ها و گوشزد کردن های ما بی فایده است و در نهایت گرچه من و همسرم تمایلی به انجام این کار نداریم، مجبور می شویم برای حفظ ظاهر خانه از آشفتگی و به هم ریختگی، خودمان بعد از کلی غر زدن و بحث، اتاق و وسایل شخصی او را مرتب کنیم. این بی اهمیت بودن پسرم نسبت به خواسته های ما، به شدت برای هر دوی ما آزار دهنده است اما تا امروز که به راه حل مسالمت آمیزی برای تربیت او دست پیدا نکرده ایم. از شما می خواهم که به ما کمک کنید که بتوانیم به بهترین جواب ممکن برای این مساله برسیم)).

و من؛ به عنوان یک روان شناس کودک، آغازی بهتر از این برای شروع مشاوره دادن به مادری نگران و مستأصل نداشتم که: ((چرا باید این کار را انجام دهد، در حالی که همیشه بعد از چندین بار تذکر و اعتراض، خودتان وظایف او را بر عهده می گیرید و وسایلش را مرتب می کنید؟)).

و جواب حل این معما اینجاست که؛ پدر و مادر نا آگاه، فرزند خود را از دردسر و گرفتار شدن در مشکلاتی که پیامد رفتار های خود آن هاست نجات داده و مسئولیت وظایف آن ها را، خود بر عهده می گیرند.

بیشتر والدین دوست دارند به فرزند شان ثابت کنند که حمایت گر و پشتیبان آن ها هستند اما در اکثر مواقع دچار اشتباه شده و این نیاز به ابراز والد حمایت گر بودن خود را با رفتار های اشتباهی از جمله اقدام به انجام وظایف شخصی آن ها و پذیرش مسئولیت های که فرزندشان باید بر عهده بگیرد، نشان می دهند. و این حمایت نا آگاهانه و بی اندازه، مانعی خواهد شد بر سر راه تربیت فرزندی که مسئولیت پذیر بوده و از قدرت روانی برخوردار است.

به یاد دارم روزی یکی از شاگردان هفت ساله ام در دبستان، نتوانسته بود حق خود را از یکی از هم کلاسی هایش بگیرد. فردای آن روز، مادرش به قصد حمایت از او و با این هدف که نشان دهد مادر مراقب و محافظت کننده ای است، به مدرسه آمد. بدون شک این مادر هدفی جز این نداشت که وظایف مادری اش را به بهترین شکل انجام داده و حمایت گر و پشتیبان فرزندش باشد و در برابر مسائل و مشکلات از او مراقبت کند. اما نسبت به این امر مهم تربیتی توجه نداشت که هر انتخاب او در نحوه تعامل با فرزندش، ثمره ای ماندگار بر نحوه شکل گیری شخصیت فرزندش خواهد داشت.

واقعیت این است که پدر و مادر با تدبیر و آگاه هم فرزندان شان را حمایت و از آن ها پشتیبانی می کنند اما در عین حال اجازه می دهند آن ها با نتایج اعمال خود مواجه شده و مسئولیت آن را خود بر عهده بگیرند.

والدینی که شیوه های درست تربیت را آموخته اند، هم گام با رشد فرزند خود به این آگاهی ارزشمند می رسند که چه زمان باید در مسائل فرزند خود دخالت کرده و چه موقع باید عقب بایستند و به فرزندشان اجازه دهند مشکلاتش را به تنهایی حل کند و بار مسئولیت های شخصی اش را بر عهده بگیرد.

پدر و مادر خوش فکر و اهل تفکر، می دانند که مواجه شدن با شکست، قسمتی مهم در فرآیند رشد فرزندشان است پس به آن ها فرصت تجربه شکست را داده و با دخالت بی مورد، او را از این تجربه ارزشمند محروم نمی کنند.

بسیاری از والدین به شکلی نادرست اقدام به محافظت از فرزندان خود و بر عهده گرفتن وظایف آن ها می کنند. اما می توان با پرسیدن یک سؤال، روی راه حل این مساله تربیتی تمرکز کرد: ((چگونه می توانم راهی پیدا کنم که در عین حمایت از فرزندم، او را مسئولیت پذیر و وظیفه شناس تربیت کنم)).

والدین باید آگاه باشند که هیچ گونه بهانه ای را از فرزند خود برای فرار از مسئولیت قبول نکنند چون هر مرتبه که ما بهانه های بچه ها را می پذیریم، این باور را در ذهن آن ها ایجاد می کنیم که نقش قربانی را بازی کنند و در مسائلی که با آن مواجه می شوند، دیگران را مقصر بدانند و به این ترتیب، در بزرگ سالی به شخصیتی تبدیل خواهند شد که مسئولیت پذیر نبوده و قادر به پذیرش وظایف خود نیستند.

پدر و مادر باید چرخه ناسالم حمایت بیش از اندازه را متوقف کرده و به فرزندشان اجازه دهند مستقل بوده و به تنهایی اما با کمک و مشورت والدین، با مشکلات مواجه شوند.

پس در انتها باید این نکته مهم را به خاطر بسپاریم که والدین آگاه به فرزند خود مهلت شکست خوردن و تجربه کردن می دهند و بی دلیل و بی جا، سپر بلای آن ها نمی شوند و در نتیجه، به آ ن ها فرصت برخوردار شدن از یک شخصیت سالم را داده و این گونه، در به دست آوردن امنیت روانی، به آن ها کمک می کنند.

نویسنده : سرکار خانم رعنا قاسمی

روان شناس و مشاور خانواده، کودک و نوجوان

کارشناس ارشد مشاوره خانواده

دانشجوی دکتری روانشناسی بالینی

اینستاگرام: Rana.pics

تلفن: ۰۹۱۲۳۰۴۰۱۹۹ (برای ارسال پیام و تعیین وقت مشاوره)