نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان

اکثر کودکان روابط اجتماعی خود را از طریق بازی‌های فردی و گروهی پرورش می‌دهند. بازی موجب می‌شود که کودکان با محیط بیرونی خود ارتباط برقرار کرده و دنیای اجتماعی خود را بر اساس آن بنا کنند. اکثر مهارت‌هایی که در وجود یک کودک نهفته است؛ همچون همکاری، همیاری و غیره با استفاده از بازی‌های مختلف شکوفا می‌شود. به همین دلیل نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان بسیار زیاد و تأثیرگذار است. برای آشنایی بیشتر بااینکه بازی‌ها چه نقشی در رشد روابط اجتماعی کودکان دارند، در ادامه مطلب ما را همراهی کنید.

بازی و نقش آن در رشد اجتماعی کودکان

ازلحاظ رشد اجتماعی، شرکت کردن کودکان دربازی‌های مختلف باعث می‌شود که تصور خود را نسبت به خود و دیگران شکل دهد. انواع بازی‌های گروهی دارای قوانینی هستند و کودکانی که در این بازی‌ها شرکت می‌کنند، باید با نقش سایر بازیکنان دیگر آشنایی داشته باشند. در این صورت کودک قادر خواهد بود که نقش خاصی را در بازی بر عهده بگیرد و درنهایت بر عهده گرفتن مسئولیت‌ها و نقش‌ها را یاد خواهد گرفت. این توانایی موجب می‌شود که کودک بتواند شخصیت خود را با اتفاقاتی که رخ می‌دهد، سازگار نماید.

هنگامی‌که یک کودک در محیط بازی قرار می‌گیرد، توانایی‌های خود را بررسی می‌کند و باعث می‌شود هویت خود را بهتر بشناسد و از این طریق می‌تواند با قوانین و مقررات زیادی در زندگی آشنایی داشته باشد. یکی از تأثیرات مهمی که نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان را پررنگ‌تر می‌کند، مربوط به نحوه ارتباط برقرار کردن با دیگران است. در این صورت کودک شناخت بهتری نسبت به خود پیدا می‌کند و احساسات آن بروز پیدا می‌کند. درنهایت موجب می‌شود که نحوه ارتباط برقرار کردن با سایر افراد را بهتر یاد بگیرد.

کودکان دربازی‌های مختلف شرکت می‌کنند و آداب‌ورسوم مختلف همچون لباس پوشیدن، آشپزی کردن، جواب دادن به تلفن و غیره را یاد می‌گیرند. بازی‌ها ارتباط کودک با محیط بیرون را افزایش می‌دهد که باعث می‌شود کودک در مواقع زیادی به همکاری و مشارکت با افراد بپردازد. در کل می‌توان گفت که از این طریق افراد از ترس، خجالت و گوشه‌گیری در آینده دور می‌شوند و روابط اجتماعی خود را با محیط اطراف و دیگران را افزایش می‌دهند. کودکان از طریق شرکت دربازی‌ها می‌توانند اعصاب و روان خود را کنترل کرده و شخصی آرام باشند.

هنگامی‌که کودکان از طریق بازی روابط اجتماعی و انسانی را دریافت می‌کنند، روابط اجتماعی آن‌ها تقویت می‌شود. در این صورت رشد اخلاقی و معنوی بهبود پیداکرده و سایر صفات مثبت در کودک افزایش پیدا می‌کند. به‌طورکلی نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان بسیار زیاد است و همین امر موجب می‌شود که کودک بانظم، قوانین، احترام به حقوق دیگران، همکاری، مشارکت و غیره آشنایی داشته باشد که باعث می‌شود در آینده شخص اجتماعی‌تری باشد.

اهمیت بازی در رشد اجتماعی کودکان

کودکان بیشتر اوقات خود در طول روز را به بازی به‌صورت فردی و گروهی مشغول هستند؛ به همین دلیل می‌توان گفت که نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان بسیار مهم است. والدین باید به اهمیت بازی در رشد اجتماعی کودکان توجه داشته باشند و سعی کنند از این طریق رشد اجتماعی آن‌ها را توسعه دهند. برخی از عواملی که نشان‌دهنده اهمیت بازی در رشد اجتماعی کودکان است، عبارت است از:

• زندگی کودکان از ابتدا همراه با بازی‌ها شکل می‌گیرد و تأثیر بسیار زیادی در آینده آن‌ها دارد.
• بازی‌های کودکان موجب می‌شود که آن‌ها در طول بازی کردن تجارب بسیار زیادی را کسب کنند.
• تمامی مهارت‌های شخصی، اجتماعی و غیره از همان اوایل کودکی از طریق بازی‌ها در کودک نقش می‌گیرد.
• کودکان استعدادها و خلاقیت‌های بسیار زیادی را در وجود خوددارند که با استفاده از بازی‌های مختلف می‌توانند آن‌ها را شکوفا کنند.
• تربیت کودک در ارتباط مستقیم با بازی‌های مختلف قرار دارد که در آن شرکت می‌کنند. در حالت کلی نحوه تربیت کودک، در رشد روابط اجتماعی فرد در آینده تأثیر بسیار زیادی دارد.
• بازی‌ها موجب می‌شوند که کودکان نسبت به توانایی‌های خود شناخت بیشتری داشته باشند و به‌صورت مؤثرتر با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کنند.

بازی چگونه موجب می‌شود که کودکان ازلحاظ اجتماعی رشد کنند؟

بازی‌ها جزو فعالیت‌های جسمی و ذهنی هستند که با اهداف مختلف و به دو صورت گروهی و فردی صورت می‌گیرند. درنهایت این بازی‌ها باعث می‌شوند که نیازهای کودک ارضا شده و از آن‌ها لذت ببرند. بازی‌ها پاسخ‌های مناسب در برابر رشد اجتماعی، شکوفایی استعدادها، توانایی‌ها و نیازهای ابتدایی کودکان هستند. از طریق بازی، تفکر کودک پرورش داده می‌شود و درنهایت عامل بسیار مهم در رشد او محسوب می‌شود. موارد بسیار زیادی هستند که نشان می‌دهد بازی‌ها چگونه موجب رشد اجتماعی کودک می‌شوند. برخی از عواملی که نشان‌دهنده نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان هستند عبارت‌اند از:

• نحوه کنترل اعضای گروه: شرکت کردن کودکان در بازی‌های فردی، باعث می‌شود که اعضای بدنی و حواس پنج‌گانه خود را کنترل کند. در این صورت حرکات بدنی خود را توسعه داده و هماهنگی زیادی در حرکات و حواس پنج‌گانه خود ایجاد می‌کند. همچنین شرکت کردن کودکان دربازی‌های گروهی موجب می‌شود که نقش و مسئولیت‌های خاص را برعهده‌گرفته و بتواند بر روی نقشه خود و افراد دیگر هم کنترل داشته باشد.
• غلبه بر احساسات: ترس، خشم، حسادت و غیره جزو احساسات منفی هستند که ممکن است باعث اتفاقات ناگواری در کودک شود. هنگامی‌که ترس و خشم در وجود کودک شکل‌گرفته باشد، ممکن است کودک تمایل داشته باشد که با دیگران بجنگند و بر آن‌ها غلبه پیدا کند. اما هنگامی‌که با کودکان دیگر به‌صورت گروهی بازی می‌کند، تمایل آن‌ها به همکاری، مشارکت و در کنار هم بودن افزایش پیدا می‌کند و در این صورت احساساتی همچون ترس، خشم، اضطراب و غیره در کودکان کاهش پیدا خواهد کرد.
• بهبود نحوه حرف زدن کودکان: کودکان به‌صورت فردی در تخیل خود با خود حرف می‌زنند و به پرورش افکار می‌پردازند. هنگامی‌که کودکان دربازی‌های گروهی شرکت می‌کنند، با دیگران صحبت کرده و باعث می‌شود که توانایی تکلم آن‌ها پیشرفت داشته باشد. کودکان دربازی‌های خود با لهجه‌ و لحن‌های مختلف صحبت می‌کنند که درنهایت بر روی نحوه صحبت کردن آن‌ها در آینده تأثیر مثبت بسیار زیادی دارد.
• یادگیری نحوه برخورد با دیگران: کودکان با شرکت کردن دربازی‌ها، یاد می‌گیرند که به چه نحوی با کودکان دیگر رفتار کنند. کودکان ممکن است هنگام بازی با سایر افراد دچار دعوا شوند؛ اما در این مواقع نباید والدین دخالتی داشته باشند. چراکه در این شرایط با نحوه رفتار کردن با سایر افراد آشنایی پیدا خواهد کرد.
• افزایش سلامت روانی کودکان: کودکانی که به‌طور خشک و بدون بازی در طول زندگی خود رشد کنند، ممکن است که تحت تأثیر فشارهای زیادی قرار بگیرند که درنهایت بر روی سلامت روان او تأثیر بسیار زیادی دارد. اما هنگامی‌که کودکان دربازی‌ها شرکت می‌کنند، باعث می‌شوند که غم و ناراحتی آن‌ها کاهش پیدا کند و با مشارکت با سایر افراد، اعصاب و روان خود را آرام کنند.
• تربیت اخلاقی: کودکان هنگام شرکت دربازی‌های گروهی یاد می‌گیرند که در صورت نشان دادن صفات مثبت از خود می‌توانند موردتوجه افراد قرار بگیرند. به همین دلیل کودک آن دربازی‌ها یاد می‌گیرند که موجب، راست‌گو و صادق باشند تا بتوانند موردتوجه سایر افراد گروه قرار بگیرند.

عوامل مؤثر در نحوه بازی کودکان و رشد اجتماعی آن‌ها

بازی‌ها وسیله بسیار مهم برای پرورش کودکان هستند که در این صورت کودکان برای زندگی در آینده سازگاری بیشتری پیدا می‌کنند. عوامل بسیاری نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان را نشان می‌دهند و درنهایت موجب می‌شوند رشد اجتماعی کودکان به نحوه صحیح اتفاق بیفتد. برخی از عوامل که در نحوه بازی کردن و رشد اجتماعی کودکان مفید است، عبارت است از:

• سن: بازی کودکانه از همان سنین ابتدایی آغاز می‌شود و درنهایت با افزایش سن کودکان تمایل بیشتری به ورزش کردن و شرکت در فعالیت‌های ورزشی پیدا می‌کنند.
• هوش: کودکانی که باهوش‌تر هستند، معمولاً به بازی‌های بیشتری می‌پردازند و به نوع بازی کمتر توجه می‌کنند. کودکانی که از هوش بالاتری برخوردار هستند، تمایل بیشتری به انجام بازی‌های انفرادی دارند.
• جنسیت: جنسیت کودکان در بازی آن‌ها تأثیر بسیار زیادی دارد و معمولاً این تأثیر از سن هشت‌سالگی شروع می‌شود. پسران بیشتر سعی می‌کنند با بازی‌های مختلف خود را به دیگران اثبات کنند و دختران بیشتر علاقه دارند که دربازی‌ها با دیگران همراهی داشته باشند. دختران بیشتر بازی‌هایی انجام می‌دهند که کلامی باشند و پسران به بازی‌های علاقه‌مند هستند که فعالیت بدنی در آن‌ها بیشتر است. بر اساس تحقیقات مختلف نشان داده‌شده است که دختران در بازی بیشتر آرام هستند و پسران بیشتر به هیجان و حرکات ماهیچه می‌پردازند. دختران دربازی‌های خود بیشتر پایبند قوانینی هستند؛ درحالی‌که پسران توجه زیادی به قوانین و مقررات ندارند.

فواید بازی برای کودکان

بازی بهزیستی شناختی، جسمی، اجتماعی و عاطفی کودکان و نوجوانان را بهبود می‌بخشد. کودکان از طریق بازی با جهان و خود آشنا می‌شوند. آن‌ها همچنین مهارت‌های موردنیاز برای مطالعه، کار و روابط اجتماعی را از بازی کردن یاد می‌گیرند که عبارت است از:

1. سبب رشد اولیه مغز می‌شود

بازی می‌تواند رشد مغز کودک را از طرق مختلف تقویت کند، ازجمله درک بهتری از جهان برای کودک ایجاد کرده و زمینه‌ای برای رشد بعدی مغز باشد. در هنگام تولد، مغز نوزادان به تعداد بیش‌ازحد اتصالات سلولی مغز (سیناپس) مجهز شده است. تولید بیش‌ازحد سیناپس اجازه می‌دهد تا اطلاعاتی که از سال‌های اولیه جمع‌آوری‌شده پایه‌ای برای رشد مغز ایجاد کند.

2. رشد شایستگی اجتماعی و همدلی

نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان بسیار پررنگ است و در تقویت رشد اجتماعی کودکان بسیار مهم است. بازی فعال با دیگران ازجمله والدین، خواهر و برادرها و همسالان فرصت مهمی برای پرورش مهارت‌های اجتماعی است. در حین بازی، عمل تظاهر و همچنین مذاکره با همسالان، مهارت‌های اجتماعی کودکان را افزایش می‌دهد. بازی همچنین فرصت‌هایی را برای کودکان فراهم می‌کند تا تعاملات اجتماعی را بیاموزند. در حین بازی، کودکان یاد می‌گیرند که همکاری کنند، قوانین را رعایت کنند، خودکنترلی را توسعه دهند و به‌طورکلی با دیگران کنار بیایند.

3. بازی سبب آموزش درس‌های زندگی به کودک می‌شود.

بازی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های حل مسئله را توسعه دهند. وقتی بچه‌ها در بازی مشکلات خودشان را حل می‌کنند این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا به روش خودشان با مشکلات زندگی‌شان کنار بیایند. همچنین فرصتی امن برای کودکان فراهم می‌شود تا مهارت‌ها و نقش‌های اجتماعی آینده را تمرین کنند. وقتی کودکان نقش‌های مختلف را امتحان می‌کنند، یاد می‌گیرند که دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند و این امر بیشتر به آن‌ها در تفکر انتزاعی کمک می‌کند.

4. مهارت‌های اجتماعی را بهبود می‌بخشد  

داشتن مهارت‌های اجتماعی قوی به کودکان خردسال کمک می‌کند تا در بسیاری از جنبه‌های زندگی موفق می‌شوند. از طریق بازی، کودکان یاد می‌کنند که چگونه مشکلات خودشان را رفع کنند به‌طوری‌که با بازی کردن کودکان اجتماعی‌تر می‌شوند.

5. هوشی هیجانی را توسعه می‌دهد  

به‌طورکلی بازی به رشد هیجانی و همدلی کمک می‌کند. هوش عاطفی کلید ایجاد روابط خوب با دیگران است، روابطی که برای موفقیت شخصی و حرفه‌ای در آینده کودک حیاتی هستند.

6. بازی و توسعه اجتماعی

بازی یک فرآیند ارزشمند است و تنها برای لذت بردن و اوقات فراغت نیست، بلکه برای یادگیری نیز مؤثر است. از طریق بازی،کودکان احساس هویت و درک دنیای اجتماعی و فرهنگی خود را پرورش می‌دهند. کودکان از بازی برای کشف و درک فرهنگ‌ها، جوامع استفاده می‌کنند. ما نه‌تنها در کودکی بلکه در بزرگ‌سالی نیز از طریق بازی چیزهای زیادی به دست می‌آوریم. بازی شامل هماهنگی متقابل،اهداف، اقدامات و درک است.

تقویت رشد اجتماعی در کودک به کمک والدین

والدین بهتر است برای زمان بازی کودک برنامه‌ریزی درستی داشته باشند و سعی کنند که در بازی کودکان شرکت کنند. در این صورت والدین شرایطی ایجاد می‌کنند که کودک بتواند تعاون و همکاری در بازی‌های جمعی را یاد بگیرد و بداند برخی بازی‌ها نیازمند مشارکت و همکاری هستند. والدین باید به خاطر داشته باشند که فرآیند یادگیری بازی کار تقریباً زمان‌بری است و در این باب باید صبور باشید و منتظر نتایج بمانید. درواقع شما باید  به کودک کمک کنید بتواند در محدوده‌های سنی مختلف به‌صورت گروهی بازی کند. شما می‌بایست برای کودک فرصت‌هایی را فراهم کنید تا کودک با بزرگ‌سالان تعامل داشته باشد و هنگامی‌که در کنار افراد با سنین مختلف قرار گرفت احساس راحتی کند.

بهتر است که با کودکتان مشغول بازی شوید و نوبتتان را رعایت کنید تا کودک نیز آن را یاد بگیرد به‌طور مثال؛ شوت کردن توپ و... به‌نوبت باشد. درواقع این بازی‌ها مفهوم رعایت نوبت را به کودک می‌آموزد. والدین باید سعی کنند با نام‌گذاری هیجان‌ها به کودک کمک کنند تا کودک به‌راحتی هیجان‌های خود را بشناسد. کودک باروحیه حساسی که دارد به‌راحتی با ترس، خشم و ناراحتی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و این موارد می‌توانند تأثیر منفی روی کودک بگذارند.

زمانی که شما به هیجان و احساس نام مشخصی بدهید و در شناختن هیجان به کودک کمک کنید ترس او بسیار کمتر خواهد شد. والدین می‌بایست قدرت تخیل کودک را تقویت کنند. برای انجام این کار می‌توانید از بازی‌های جورچینی استفاده کنید. از اسباب‌بازی‌های او اشکال خاصی بسازید. به‌طور مثال؛ برای ساخت قلعه می‌توانید از لباس‌هایی همچون کلاه، روسری و پتو استفاده کنید. سعی کنید با کودکتان از تکه پارچه، چوب و دکمه عروسک‌های خانگی بسازید. مکانی را برای این‌که کودک آنجا تنها باشد در نظر بگیرید. این مکان باید جایی باشد که کودک در آنجا پنهان شود. شما می‌توانید این مکان را با کاغذهای مقوایی و کارتون و یا چندین بالش برای کودک آماده کنید.

آیا بازی به هویت‌یابی و تمرین نقش کودک کمک می‌کند؟

• ساخت هویت: نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان کمک می‌کند تا کودک از لاک خود بیرون بیاید و از دید دیگران خودش را نگاه کند. بدین گونه کودک خویشتن پنداری را یاد می‌گیرد. درواقع بازی، وسیله‌ای عالی برای آموزش و سازندگی و همچنین تكامل رشد ذهنی و جسمی به شمار می‌رود. کودک توسط بازی حس کنجکاوی خودش را ارضا می‌کند و تفکر خودش را ارتقا می‌دهد. کودک نباید به‌گونه‌ای باشد که صرفاً ضریب هوشی بالایی داشته باشد، بلکه باید ازلحاظ اجتماعی، عاطفی و کلامی هم در سطح بالایی باشد تا در این صورت در آینده دچار مشكلات جدی نشود.
• تمرین نقش: در فرآیند بازی کودک در نقش دکتر، بیمار، پدر، مادر، معلم، شاگرد، فروشنده و... قرار می‌گیرد. به‌طوری‌که با بازی‌های سازمان‌یافته رعایت کردن نوبت را یاد می‌گیرد و فعالیت‌های خودش را در ارتباط با فعالیت‌های فرد دیگری انجام می‌دهد.

عواقب محرومیت کودک از بازی

اگر والدین کودک را از بازی محروم کنند، زیان زیادی به کودک خود از سنین پایین وارد می‌کنند و دو پیامد عمده از بازی نکردن کودک وجود دارد که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهیم شد:

• زمانی که کودک دائماً از بازی کردن محروم باشد، محرومیت حسی ادامه‌دار می‌شود. درواقع کودک باید تا سن هفت‌سالگی بازی کند و بعد از سن هفت‌سالگی خواندن و نوشتن را بیاموزد. پس درنتیجه والدین به‌هیچ‌عنوان نباید کودک را از بازی کردن محروم کنند.
• اگر در طول زندگی کودک تجربیات بازی طبیعی وجود نداشته باشد، این احتمال وجود دارد که در آینده کودک رفتارهای ضداجتماعی و خشونت‌آمیزی را از خود بروز دهد.

نقش مؤثر اسباب‌بازی در زندگی کودکان

کودکان از سنین پایین با اسباب‌بازی سروکار دارند و به‌طور غیر‌مستقیم آموزش می‌بینند به‌طوری‌که دنیای جدیدی برای خودشان می‌سازند. دنیایی که در آن با بازی کردن تخیل می‌کنند. درواقع اسباب‌بازی‌ها باید نیازهای هوشی، عاطفی، اجتماعی و همچنین جسمانی کودک را تا حدودی برطرف کنند. در پنج سال اول رشد کودک بیش از هر دوره سنی دیگر به اسباب‌بازی‌هایی بستگی دارد که در دسترس او هستند. چند نوع بازی عمده وجود دارد که درزمینه های مختلف به رشد کودکان کمک می‌کنند:

بازی پرانرژی: کودک با بازی کردن مهارت‌های جسمانی خودش را تقویت می‌کند. اسباب‌بازی‌هایی که با توپ و دوچرخه انجام می‌شوند می‌توانند در تقویت مهارت‌های کودک کمک‌کننده باشند.

بازی‌های اکتشافی: زمانی که کودکان از محیط اطرافشان آگاه می‌شوند، اسباب‌بازی‌هایی که حواس مختلف آن‌ها را تحریک می‌کنند را جستجو می‌کنند.

بازی سازنده: در این‌گونه بازی کودک کشف می‌کند که چطور اشیا را باهم‌ جور کند و آن‌ها را به یکدیگر متصل کند. جورچین‌ها و قطعات دیگر برای بازی‌های سازنده گزینه مناسبی هستند.

بازی تقلیدی: همان‌طور که از نام بازی مشخص است این بازی الگوبرداری و مشاهده رفتارهای دیگران است. کودک با اسباب‌بازی‌هایی مثل: وسایل پخت‌وپز، لباس‌های محلی، تلفن و... به ایفای نقش می‌پردازد و روند بازی را ادامه می‌دهد.

بازی اجتماعی: همه می‌دانیم که تعامل داشتن سبب رشد شناختی و مهارت‌های اجتماعی کودک می‌شود. بازی اجتماعی با اسباب‌بازی‌هایی تقویت می‌شود که کودکان زیادی با آن بازی می‌کنند. به‌طور مثال: بازی‌های بادبادک هوا کردن و بازی‌های توپی و گروهی.

سخن پایانی

در انتها بهتر است بدانیم کودکان از بازی‌هایی که خودشان انتخاب می‌کنند لذت بیشتری می‌برند و باید حق انتخاب را به او داد. اسباب‌بازی باید محرکی باشد که خلاقیت کودک را شکوفا می‌کند و او را به سازندگی سوق می‌دهد. بازی علاوه بر این‌که سبب سرگرمی کودک می‌شود باید پیام تازه‌ای برای او داشته باشد. والدین می‌بایست کودک را در انتخاب بازی آزاد بگذارند و برای استفاده نباید یک هدف داشته باشند. همان‌طور که گیاه برای رشد به آب، خاک و نور مناسب نیاز دارد، کودک نیز برای رشد به احترام، استقلال و آزادی نیاز دارد تا به کمال برسد. کودکان از همان سنین ابتدایی خود، با بازی‌ها بزرگ می‌شوند؛ به همین دلیل بازی‌ها در رشد کودکان بسیار تأثیرگذار هستند. یکی از جنبه‌هایی که در رشد کودک بسیار مهم است، مربوط به رشد اجتماعی آن‌ها است که بازی‌ها تأثیر بسیار زیادی در رشد اجتماعی آن‌ها دارند. کودکان از طریق بازی با دیگران یاد می‌گیرند که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند، همچنین همکاری، همیاری، مشارکت و غیره را یاد می‌گیرند. درنهایت نقش بازی در رشد روابط اجتماعی کودکان پررنگ بوده و بازی باعث می‌شود که رشد اجتماعی کودکان بهبود پیدا کند و تأثیرات مثبتی در آینده کودک داشته باشد.